Avrupa’dan Antartika’ya kıtaların adları nasıl ortaya çıktı?
Dünyayı oluşturan devasa kara parçalarına yani kıtalara hangi isimleri verdiğimizi hiç düşündünüz mü? Bugün herkesin ezbere bildiği Avrupa, Asya, Afrika gibi kıta isimleri aslında yüzyıllar süren tarihsel, kültürel ve politik gelişmelerin bir sonucu. Bu isimlerin kökeni, sadece coğrafi keşiflerle değil; dil, mitoloji ve güç savaşlarıyla da şekillendi. İşte detaylar!
KITALARIN İSİMLERİ NASIL ORTAYA ÇIKTI?
Kıta isimlerinin kökeni karmaşık ve çok katmanlıdır. Bu isimlerin büyük bir çoğunluğu Avrupa merkezli düşünce sistemlerinin, keşiflerin ve kolonizasyonların sonucudur. İnsanlık tarihinin erken dönemlerinden bu yana insanlar çevrelerindeki yerleri isimlendirmiştir; ancak kıta isimlendirmesi, daha geniş kültürel ve politik etkilerin sonucu olarak şekillenmiştir.
AVRUPA
“Avrupa” kelimesi oldukça eski bir isimdir ve ilk yazılı kullanımı Antik Yunan’da, MÖ 6. yüzyılda yazılan Homeros İlahileri’nde görülür. Tanrı Apollo’ya adanmış bir ilahide “Avrupa” ismi geçer. Kelimenin kökeni kesin olarak bilinmese de bazı teoriler mevcuttur.
Bunlardan biri, kelimenin Akadça “erebu” (batmak, batıya inmek) kelimesinden geldiğini öne sürer. Avrupa’nın Asya’nın batısında yer alması bu teoriyi destekler niteliktedir. Diğer bir teori ise Yunanca “eurys” (geniş) ve “ops” (yüz) kelimelerinin birleşimiyle, “geniş yüz” anlamına geldiğini öne sürer.
ASYA
“Asya” ismi de Antik Yunan kaynaklıdır. Aynı şekilde, Akadça “asu” (doğmak, yükselmek) kelimesinden geldiği düşünülür. Güneşin doğudan yükselmesiyle ilişkilendirilmiştir. Yunanlılar dünyayı üç ana bölgeye ayırmışlardı: Avrupa, Asya ve Libya (bugünkü Afrika’nın kuzeyi). Bu ayrım, coğrafi bilgi eksikliğine rağmen Yunanlılar tarafından uzun süre benimsenmiştir.
AFRİKA
Afrika kıtasının adı, kökeni en belirsiz olanlardan biridir. Antik Yunanlılar Afrika’nın kuzeyine “Libya” adını vermiştir. Roma döneminde ise, bugünkü Tunus civarına “Africa” denilmeye başlanmıştır. “Africa” isminin kökeni tam olarak bilinmemekle birlikte,
Arapça “afar” (toprak) kelimesinden türediği öne sürülür. 17. yüzyılda Avrupalı kaşiflerin kıtayı dolaşmaya başlamasıyla birlikte “Afrika” ismi yaygınlaşmış ve haritalara yerleşmiştir.
AMERİKA
Avrupalılar Amerika kıtasına ayak bastıklarında, burası zaten on binlerce yıldır insanlar tarafından iskan edilmişti. Yerli halklar kendi topraklarına farklı isimler vermişti. Örneğin, Kuzey Amerika yerlilerinden Lenape halkı, kıtaya “Kaplumbağa Adası” adını veriyordu. Kuna halkı ise tüm Amerika kıtasına “Abya Yala” (yaşam kıtası) derdi.
Ancak Avrupa merkezli tarih anlatısı bu isimleri görmezden geldi. Kristof Kolomb’un keşiflerinin ardından, İtalyan tüccar Amerigo Vespucci 1501 yılında yeni topraklara ulaştı. Alman haritacı Martin Waldseemüller, Vespucci’yi onurlandırmak için kıtalara onun adını verdi: Amerika. “Amerigo” ismi Latinceleştirilerek “America” halini aldı.
AVUSTRALYA
Avustralya kıtası, Avrupalılar için uzun süre yalnızca bir teoriydi. Romalılar bu kıtaya “terra australis incognita” (bilinmeyen güney toprakları) adını vermişlerdi. 1606 yılında Hollandalı Willem Janszoon, buraya ulaşan ilk Avrupalı oldu. 1644’te kıta “Yeni Hollanda” olarak adlandırıldı. Ancak İngiliz kaşif James Cook’un 1770’lerde bölgeyi İngiltere adına ilhak etmesiyle işler değişti. 19. yüzyıl başlarında Matthew Flinders, kıtanın adının “Avustralya” olması gerektiğini önerdi. Böylece haritalarda Avustralya ismi yerini aldı.
ANTARKTİKA
Antarktika’nın adı oldukça geç verilmiştir. 1820 yılında Rus kaşifler kıtanın ana karasını ilk kez gördü. 19. yüzyıl boyunca farklı isimler kullanıldı: “Ultima”, “Antipodea” gibi. Nihayet 1880’lerde İskoç haritacı John George Bartholomew, kıtayı bugünkü adıyla haritalara geçirdi. “Antarktika” ismi, “arctic” kelimesinin karşıtı olarak türetilmiştir. “Arctic”, Yunanca “arktos” yani “ayı” kelimesinden gelir. Bu, kuzey kutbunda görülen Büyük Ayı (Ursa Major) takımyıldızına atıfta bulunur. Böylece Antarktika, kuzeyin karşıtı olan güney kutbunun adı olmuştur.
Kaynak: Babbel, History, Dr Universe
